Cổng thông tin điện tử Tài năng trẻ quốc gia

Quất là một loại cây cảnh được nhiều người ưu thích, nhất là vào dịp Tết. Nhưng để có một cây quất đẹp, ngoài kỹ thuật chăm sóc, tạo tán, thúc và hãm cho hoa nở để có quả chín đúng vào dịp Tết thì biện pháp phòng trừ sâu bệnh cho cây quất đóng một vai trò quan trọng quyết định tới vẻ đẹp của chậu quất.
 

Ảnh: Nguồn Internet

1. Sâu bướm phượng
Trưởng thành của sâu là một loài bướm hoạt động vào ban ngày. Trưởng thành đẻ trứng rải rác trên các chồi non của cây. Sâu non nở ra ăn khuyết các lá non, búp non, nụ hoa làm cho cây sinh trưởng chậm, các lá bị ăn khuyết nham nhở làm mất vẻ đẹp tự nhiên của cây quất.

Phòng trừ: Thường xuyên kiểm tra các chậu quất và vườn quất cảnh, khi mật độ sâu thấp có thể bắt và diệt bằng tay vì loài sâu này nhìn thấy rõ bằng mắt thường. Khi mật độ sâu cao có thể dùng một trong các loại thuốc thông dụng để phun trừ như: Ofatox 400EC, Bassa 50EC, Karate 2,5EC… nồng độ từ 0,1 – 0,2% để phun trừ.

2. Ngài chích hút
Trưởng thành là một loài bướm nhỏ hoạt động vào ban đêm, chúng dùng vòi chích hút những quả bước vào giai đoạn chín (khi vỏ quả chuyển sang mầu vàng). Tác hại của ngài chích hút làm cho quả quất bị thối và rụng, làm giảm tỷ lệ quả chín trên cây, từ đó làm giảm vẻ đẹp của chậu quất.

Phòng trừ: Đối với vườn quất hoặc cây quất đã trồng vào chậu cần kiểm tra thường xuyên để vợt bắt và tiêu diệt ngài chích hút kịp thời. Khi có quả chín có thể soi đèn để bắt ngài vào ban đêm. Có thể dùng bẫy bả chua ngọt gồm nước đường pha dấm và thuốc trừ sâu Padan nồng độ từ 0,1 – 0,2%, sau đó cho vào các đĩa đặt trong vườn quất để thu hút ngài đến tiêu diệt (có thể thay nước đường dấm bằng nước ép hoa quả).

3. Các loài rệp
Rệp hại quất cảnh có nhiều loài như rệp muội, rệp vẩy ốc… Rệp thường sống thành từng ổ trên các búp non, quả non và chùm hoa. Rệp chích hút dịch cây làm cho lá, quả non phát triển dị dạng làm mất vẻ đẹp của chậu quất cảnh. Ngoài ra, chất bài tiết của rệp tạo điều kiện cho nấm mồ hóng (nấm muội đen) phát triển trên lá và quả non làm giảm giá trị của chậu quất.

Phòng trừ: Cần theo dõi vườn quất và chậu quất thường xuyên để có biện pháp phòng trừ rệp kịp thời. Nếu số lượng rệp ít có thể ngắt ổ rệp tiêu hủy để tránh lây lan. Khi mật độ rệp cao có thể dùng một trong các loại thuốc để phun trừ như: Bassa 50EC, Trebon 10EC… nồng độ từ 0,1 – 0,2 %. Chú ý phun ướt đều các quả và búp non.

4. Bệnh ghẻ (còn gọi là bệnh sẹo)
Bệnh do một loài nấm gây lên. Bào tử của nấm thường tồn tại trên các lá non. Bào tử xâm nhập và gây hại chủ yếu trên các bộ phận non của cây như lá, cành và quả non. Những lá bị hại thường phát triển cong về một phía. Vết bệnh trên lá và quả tạo thành các đốm mầu gỉ sắt, nhiều vết bệnh đan xen nhau tạo thành các đám sần sùi trên lá và quả làm giảm giá trị và vẻ đẹp của chậu quất.

Phòng trừ: Cần quan sát và theo dõi thường xuyên trên chậu và vườn quất, kết hợp với chăm sóc và tạo tán để cắt tỉa kịp thời các lá và quả bị bệnh tiêu hủy tránh lây lan. Khi bệnh có chiều hướng tăng, có thể dùng một trong các loại thuốc sau để phun trừ: Daconil 75WP, Anvil 5EC, Tilt sunper 300ND… nồng độ từ 0,15 – 0,2%. Chú ý phun ướt đều các bộ phận của cây.

5. Bệnh vàng lá Greening
Bệnh vàng lá greening do vi khuẩn gram âm tên là Liberobacter asiaticum (châu á) sống trong mạch dẫn libe của cây,lây lan qua mắt ghép hoặc do rầy chổng cánh truyền qua.Vi khuẩn gây xáo trộn sinh lý,làm tắt nghẽn quá trình vận chuyển dinh dưỡng.Do đó làm thiệt hại đến năng suất,phẩm chất trái.
Bệnh mang tính hủy diệt vì không có tổ hợp gốc ghép-mắt ghép nào kháng được.

* Triệu chứng
Có thể phát hiện các triệu chứng ở bất kỳ thời điểm nào trong năm(ở vùng châu á)mặc dù cần khẳng định lại bằng các phương pháp trong phòng thí nghiệm.
Sau đây là tất cả các triệu chứng rất điển hình của bệnh :lá vàng lốm đốm là điển hình nhất của bệnh (chứa nhiều vi khuẩn) song các triệu chứng đi kèm như vàng lá gân xanh(thiếu kẽm),vàng lá thiếu Mangan cũng dể dàng tìm thấy.Cần lưu ý gân lá vẫn xanh,trong khi nếu lá vàng gân vàng thì lại điễn hình hơn của bệnh do nấm Phytophthora.

* Tác nhân
Tác nhân gây bệnh :là vi khuẩn gram âm Liberobacter asaticum sống trong mạch dẫn libe của cây ( không thể nuôi cấy trong phòng thí nghiệm được).Ngoài cây có múi,vi khuẩn nầy nhân mật số tốt trong cây dừa cạn (Catharanthus roscus) họ Aselepiadaceae và dây tơ hồng ( Cuscuta spp) họ Convolvulaceae.

* Trung gian truyền bệnh
Côn trùng truyền bệnh vàng lá Greening là rầy chổng cánh Diaphorina citri,Kuwayama hút và truyền vi khuẩn từ cây nầy sang cây khác.

* Phòng trị
 Không có thuốc trị bệnh mà chỉ có thể sử dụng tổng hợp nhiều biện pháp đồng bộ và có tính cách rộng rãi trong vùng mới có hiệu quả cao.
1) Loại bỏ cây đã nhiễm bệnh,cây ký chủ của rầy kể cả cây kiểng nguyệt quới,dây tơ hồng chung quanh gần vườn sau khi đã phun thuốc trừ rầy chổng cánh.
2) Trồng cây giống sạch bệnh,cách ly nguồn nhiễm bệnh,nên trồng thưa và có cây chắn gió bảo vệ trong và ngoài.
3) Sử dụng thuốc hóa học như Applaud 10BHN,Applaud MIPC 25% BTN,Bassa,Trebon…Phun định kỳ bảo vệ các đợt lá non,nhất là vào mùa xuân,hay đầu mùa mưa,vì rầy luôn chọn các đọt non để đẽ trứng(nếu không sử dụng được biện pháp thiên địch một cách có hiệu quả)

Sâu vẽ bùa (Phyllocnistis  citrella) là một loài sâu hại quan trọng, chúng xuất hiện và gây hại khá phổ biến trên các cây thuộc nhóm cây có múi, trong đó có cây tắc khi cây đang ở thời kì ra lá non, hoặc vào những thời điểm sau làm gốc để xử lý cho cây ra trái theo ý muốn. Chúng thường hoạt động vào lúc xẩm tối hoặc ban đêm  nên ta khó phát hiện.
Sau khi nở sâu non đục vào ăn lớp tế bào nhu mô diệp lục ở dưới lớp biểu bì của phiến lá, thành những đường hầm ngoằn ngèo. Sâu đục tới đâu lớp biểu bì phồng lên tới đó vẽ thành những đường ngoằn ngèo có màu trắng lóng lánh như ánh bạc. Tuổi sâu càng lớn thì đường đục càng dài và rộng. Ngoài lá còn thấy sâu gây hại trên cả cành non. Có thể nhìn thấy sâu non rất nhỏ (vài mm) màu xanh lợt (lúc mới nở) hoặc xanh vàng, trắng hơi vàng (khi tuổi lớn hoặc lúc sắp hóa nhộng) ở cuối đường hầm.
Những lá bị sâu gây hại sẽ không phát triển được, co rúm, quăn queo, dị dạng, làm giảm khả năng quang hợp của cây, cây chậm tăng trưởng, nhất là những cây còn đang ở giai đoạn vườn ươm, hoa và trái dễ bị rụng. Ngoài gây hại trực tiếp, các vết đục của sâu còn  là cửa ngõ cho vi khuẩn của bệnh loét xâm nhập gây hại.

– Để bảo vệ thiên địch chỉ nên xịt thuốc khi trên cây có khoảng 10% số lá bị sâu gây hại trở lên, xịt trực tiếp vào những chỗ có sâu gây hại. Có thể xử dụng một số loại thuốc như: Confidor; Trebon; Bi-58; Bian; Sherpa; Lannate; Cyper; DC-Tron Plus… sau khi xịt đợt 1 có thể xịt thêm 1 – 2 đợt nữa, mỗi đợt cách nhau khoảng 5 – 7 ngày.

7. Bù lạch hại cây tắc
Cả con trưởng thành và con ấu trùng của bù lạch đều chích hút nhựa của lá non, hoa và trái non, nhất là trên trái non bằng cách ẩn trong các lá đài chích hút phần vỏ gần cuống trái, tạo ra những mảng sẹo màu xám hoặc màu bạc lồi lên trên vỏ trái. Khi trái lớn những sẹo này lộ ra phía ngoài vòng quanh cuống trái thành vòng tròn, làm cho vỏ trái xấu xí, khó bán.
Ở những vùng thường bị bù lạch gây hại hàng năm, nên trồng cây tắc với mật độ dày hơn. Việc trồng  thêm cây che bớt nắng cho vườn tắc cũng có tác dụng hạn chế bớt tác hại của bù lạch.
–  Khi tưới vườn, nên tưới theo kiểu phun mưa lên cây để rửa trôi bớt bù lạch.
– Nếu vườn thường bị bù lạch gây hại có thể sử dụng một trong các loại thuốc như: Confidor 100SL; Regent 5SC; Danitol 10EC; Admire 050EC… phun vào lúc cây ra đọt non, ra hoa kết trái vài lần (mỗi lần  cách nhau khoảng 7-10 ngày). Bù lạch là một trong những loại sâu hại có khả năng lờn kháng thuốc khá nhanh, vì thế ta nên luân phiên sử dụng nhiều loại thuốc để không gây sức ép lờn kháng thuốc đối với chúng.

8. Bệnh loét
Do vi khuẩn(Xanthomonas campestris pv.citri)gây hại.Banm đầu lá,trái cành đều bị nhiễm,dễ thấy nhất trên lá và trái.Vết bệnh lúc đầu nhỏ,sũng nước,màu xanh sậm,sau đó biến thành màu nâu nhạt,mọc nhô trên mặt lá hay vỏ trái.chung quanh vết bệnh trên lá có thể có quầng vàng.

*Biện pháp phòng trị: Cắt bỏ, tiêu hủy những cành,lá bệnh, vệ sinh nghiêm ngặt kể cả quần áo công nhân làm vườn.
- Phun các loại thuốc gốc đồng như Copperzinc,Kasuran BTN(1,5-2%),hoặc Zineb 80 BHN(1/500-1/800)ở giai đoạn cây chờ đâm tượt ra hoa và sau đó khi 2/3 hoa đã rụng cánh và tiếp tục phun định kỳ 2 tuần/lần cho đến khi trái chín.
- Xử lý hạt,mắt ghép trước bằng nước Javel hay nhiệt(nước:5nóng:5 lạnh)trong 20 phút.

9. Bệnh thối gốc chảy nhựa
Do nấm Phytopthora sp gây ra.Lúc đầu bệnh làm vỏ của thân cây ở vùng gốc bị úng nước,thối nâu thành những vùng bất dạng,sau đó khô,nứt dọc,chảy mủ hôi.Cây bệnh ít rễ mảnh,rể ngắn,vỏ rễ thối rất dễ tuột,nhất là ở các rễ con,lá bị vàng.Nấm gây bệnh này cũng làm thối trái,nhất là trái ở gần mặt đất và thường thấy ở các vườn trồng dầy.

*Phòng trừ: Chọn gốc ghép chống chịu bệnh như Cam ba lá, Cam chua…,đất trồng phải ráo,không tủ cỏ rác hay bồi bùn lấp gốc,tránh gây thương tích vùng gốc và rễ.Nên theo dõi phát hiện bệnh sớm,cạo sạch vùng bệnh,bôi dung dịch thuốc tím 1% hay bằng các loại thuốc như Captan 75 BTN,Aliette 80 BHN,Copper Zinc,Copper B,…Thu gom,rải vôi và chôn sâu các trái rụng do bệnh là biện pháp quan trọng để hạn chế sự lây lan.
Hiện tượng rụng quả non ở các cây có múi như cam, quýt, chanh và nhiều loại cây khác là một hiện tượng tự nhiên, bình thường. Ở một số cây như xoài, nhãn… tỉ lệ quả non bị rụng phổ biến tới trên 90%. Tuy vậy nếu bị rụng nhiều quá sẽ làm giảm năng suất và cần phải có biện pháp hạn chế.
Rụng quả do 3 nguyên nhân chủ yếu như thiếu dinh dưỡng, thời tiết không thích hợp hoặc thay đổi đột ngột và do sâu bệnh hại. Về cơ chế thì sự rụng quả là do một số tế bào ở cuống quả bị chết tạo thành một tầng rời.

* Nguyên nhân do thiếu dinh dưỡng: Sau khi đậu quả, cây thiếu dinh dưỡng sẽ không đủ sức nuôi toàn bộ số quả trên cây nên phải rụng bớt đi để tập trung dinh dưỡng nuôi số quả còn lại. Khắc phục nguyên nhân này bằng cách bón phân cung cấp bổ sung dinh dưỡng cho cây.

- Cách bón:
+ Bón phân đầy đủ, cân đối giữa phân hữu cơ, đạm và lân sau mỗi vụ thu hoạch để cây lấy lại sức phát triển thân lá, đủ khả năng nuôi được nhiều quả về sau. Lượng phân nên bón theo sản lượng quả mà cây đã đạt được hoặc dự kiến sản lượng cây sẽ cho thu hoạch;
+ Khi quả non đã hình thành cần nhiều đạm và kali: Bón hỗn hợp phân Đạm Urê và phân Kaly clorua (Kaly đỏ) để cung cấp đủ dinh dưỡng cho cây, lượng phân bón tuỳ thuộc vào tuổi cây và sản lượng quả cho thu hoạch;
Ngoài phân bón gốc, ở giai đoạn cây đã có quả non sử dụng phân bón qua lá có hàm lượng đạm, kali và các nguyên tố vi lượng đem lại hiệu quả nhanh và rõ rệt.

* Nguyên nhân do thời tiết
Diến biến thời tiết như khô hạn kéo dài, giá lạnh, thời tiết thay đổi đột ngột hoặc mưa gió lớn làm tăng tỷ lệ rụng quả, nguyên nhân này biện pháp hạn chế khó khăn, bà con nên áp dụng theo kinh nghiệm thực tế ở từng địa phương.

* Nguyên nhân do sâu bệnh hại
Giai đoạn từ khi có quả non đến thu hoạch cần chú ý một số sâu bệnh hại chính: Nhện đỏ, bệnh Phấn trắng, bệnh Loét và Bệnh nứt thân sùi bọt…
Nhện đỏ, bệnh loét làm lá và qủa non bị vàng và rụng.
Bệnh nứt thân sùi bọt, phấn trắng làm cả cây bị suy yếu, gây rụng lá và rụng quả non hàng loạt, bệnh nặng có thể làm chết cây, cần phát hiện và phòng trừ sớm.
Những cây nhiễm bệnh vàng lá gân xanh (Greening) tỉ lệ quả non bị rụng cũng rất cao.
Nguyên tắc chung phòng trừ sâu bệnh cho các cây có múi cũng phải áp dụng bằng việc thực hiện tổng hợp hài hòa các biện pháp (IPM): từ chọn giống, kỹ thuật trồng, chăm sóc, bón phân, tỉa cành, tạo tán, bắt sâu, ngắt lá bệnh, bẫy bả, bảo vệ con có ích…chỉ phun thuốc Bảo vệ thực vật khi thật cần thiết.
Thuốc hóa học phổ rộng nên hạn chế dùng trong các chương trình phòng trừ tổng hợp sâu bệnh hại vì các thuốc này tiêu diệt cả sâu hại và thiên địch, phá vỡ cân bằng sinh học. Nhưng đôi khi vẫn phải sử dụng thuốc đặc hiệu trừ nhện đỏ, rệp muội để phòng chống khi sâu bệnh hại ở mật độ cao, mức độ gây hại lớn, bên cạch đó Dầu khoáng cũng có hiệu quả trong phòng chống sâu hại, phòng trừ một số bệnh hại như đốm dầu, bệnh muội đen, phấn trắng, sẹo cam và đốm tảo..../.

Cách diệt sâu đơn giản
Các cây trong có múi có rất nhiều loại sâu bệnh gây hại, trong đó có nhóm sâu đục cành, đục thân, đục gốc hay còn gọi là sâu Bore là nhóm nguy hiểm nhất.
Mức độ lây lan của nhóm này rất nhanh, có sức tàn phá ghê gớm, có thể dẫn đến huỷ diệt cả vùng cây lớn nhưng rất khó phòng trị vì chúng nằm sâu bên trong cành, thân, gốc cây thuốc hóa học không thể thấm vào bên trong được vì vậy việc phun thuốc trừ sâu hóa học hoàn toàn không có hiệu quả.
- Sâu đục cành có tên khoa học là Chelidonium argentatum Dalm, là sâu non của con xén tóc màu xanh nên gọi là xén tóc xanh. Xén tóc xanh thường đẻ trứng vào tháng 5-6 trên các nách lá ngọn cành tăm. Sau 10-12 ngày sâu non nở và bắt đầu gặm vỏ cành để sống, đục phá từ cành nhỏ đến cành lớn và cả thân cây. Từ 8 đến 9 tháng sau, sâu non đục đến cành cấp 1 hoặc cành cấp 2, thậm chí có thể tới thân, tuỳ theo độ dài của cành. Thông thường tập trung là cành cấp 1, sâu non làm một buồng hoá nhộng bằng cách dùng mùn cưa và chất bài tiết vít đường đục lại rồi đục một lỗ ra ngoài, chừa lại vỏ cành để làm cửa vũ hoá sau này. Khoảng tháng 2, tháng 3, sâu non hoá nhộng, tới tháng 4, tháng 5 thì vũ hoá thành con xén tóc xanh bay ra. Vòng đời của sâu là một năm.Trên một thân cây có thể bị hàng chục con sâu đục cành và nếu 2-3 năm liền bị hại thì cây sẽ chết.
- Sâu đục thân có tên khoa học là Nadezhdiella cantori Hope, là sâu non của con xén tóc màu nâu nên gọi là xén tóc nâu. Xén tóc nâu thích nơi râm mát, ban ngày ẩn nấp, ban đêm thường tìm đến đẻ trứng vào những kẽ nứt, những chỗ gồ ghề ở thân cây cách mặt đất từ 0,3 đến 1 m. Trong các tháng 5-6-7, sau khi đẻ, 6-12 ngày trứng nở. Sâu non nở ra chui vào vỏ và phá hoại phần gỗ từ 22 đến 24 tháng, tạo thành những đường đục ngoằn ngoèo không theo qui luật dọc theo thân cây. Sâu non nghỉ đông 2 lần vào khoảng tháng 12 và tháng 1. Sâu hoá nhộng vào khoảng tháng 2 và vũ hoá thành xén tóc nâu vào tháng 3 và tháng 4. Vòng đời của sâu đục thân kéo dài từ 2,5 đến 3 năm.
- Sâu đục gốc có tên khoa học là Anoplophora chinensis Forster, còn gọi là xén tóc sao hay xén tóc hoa vì trên toàn thân màu đen của con bọ trưởng thành cánh cứng này có điểm khoảng 30 chấm trắng. Con trưởng thành thường ăn bổ sung bằng các phần non của cây, đặc biệt là rễ non trước khi đẻ trứng vào tháng 5, tháng 6, vũ hoá vào tháng 5-6. Trước khi đẻ, xén tóc sao cắn vào gốc cây một vết hình chữ T ngược rồi đẻ trứng vào đó. Sau 6-12 ngày thì trứng nở, sâu non di chuyển xuống phía dưới gốc, phá hại phần gốc, rễ cây tiếp giáp với thân. Đầu tiên sâu hại vỏ, sau đó đục vào bên trong phần gỗ. Nhiều khi sâu đục cả những rễ to làm cho cây héo toàn bộ, rụng lá và chết. Sâu non phá hại trong 2-3 tháng thì nghỉ đông ở gốc cây. Đến tháng 3, tháng 4 năm sau thì hoá nhộng, tháng 5-6 vũ hoá. Vòng đời của xén tóc sao là một năm.

* Biện pháp phòng trừ
- Với sâu trưởng thành: Dùng vợt hoặc bắt bằng tay đối với cả 3 loại xén tóc trong thời gian con trưởng thành vũ hoá và đẻ trứng từ tháng 4 đến tháng 6 hàng năm.
- Diệt sâu non bằng cách bẻ cành non bị héo (đối với sâu đục cành) vào các tháng 5, 6, 7. Những cành con bị sâu tiện một vòng tròn quanh vỏ sau vài ngày thường bị héo. Khi lá mới chớm héo, còn màu xanh nhưng mép lá hơi uốn cong, dùng sào dài có chạc khẽ vặn, cành sâu sẽ gãy dễ dàng, sâu sẽ rơi ra và chết. Nếu cành đã héo khô thì sâu non đã đục trở xuống phía dưới vòng tròn. Có thể cắt hoặc bẻ xuống dưới một đoạn cũng có thể loại bỏ được sâu non. Kinh nghiệm nhiều gia đình cho thấy biện pháp bẻ cành héo triệt để có thể hạn chế được sự gây hại của sâu trên 90%. Với các con sâu non đã đục vào trong cành lớn, thân cây hoặc gốc cây thì có thể dùng một sợi dây thép nhỏ và cứng như dây phanh xe đạp để làm thành cái móc nhọn như lưỡi câu, luồn vào trong để ngoáy và kéo sâu non qua các lỗ đùn phân và mạt cưa trên thân, cành và gốc cây.
- Quét thuốc: Sau khi thu hoạch quả, quét vôi hoặc Boóc-đô (pha tỉ lệ: 1 phần CuSO4 + 1 phần vôi tôi + 20 phần nước) vào gốc cây, thân cây từ 1m trở xuống để phòng các loại nấm bệnh và hạn chế việc đẻ trứng của các loại xén tóc.