Những lưu ý khi nuôi cá trong ruộng kết hợp trồng lúa

Thứ hai, 02/07/2018

Nuôi cá trong ruộng lúa đã và đang phát triển ở nhiều địa phương. Hiện cả nước có trên 4 triệu hecta ruộng lúa, trong đó có khoảng 40% diện tích có khả năng vừa cấy lúa, vừa nuôi được tôm, cá. Mặc dù mới chiếm một phần rất nhỏ tiềm năng của những vùng được xem là thích hợp, việc nuôi cá kết hợp trong ruộng lúa cũng đem lại lợi ích kinh tế không nhỏ trong nguồn thu nhập của người nông dân.

1. Chọn ruộng để nuôi cá

Khi chọn khu ruộng để nuôi cá, cần chú ý các điều kiện sau:

- Gần kênh mương để tiện cấp thoát nước, chủ động được nguồn nước.

- Gần nơi ở để có điều kiện quản lý, chăm sóc, bảo vệ, chống lũ và thu hoạch để tiết kiệm chi phí.

- Tận dụng diện tích bờ để phát triển thêm cây màu phục vụ cho chăn nuôi và thức ăn cho cá.

- Khu ruộng phải có cơ cấu chất đất giữ được nước, phải có đủ nguồn nước cấp và tiêu thoát dễ dàng, không bị ngập úng và khô hạn.

- Nước ở ruộng có pH 7- 8, không bị ô nhiễm, có hàm lượng ôxi đủ cho cá sống.

Những ruộng vùng cao, trung du miền núi, ruộng bậc thang cần thiết kế đăng tràn để lưu thông nước và ngăn giữ cá.

2. Xây dựng bờ ao

Bờ phải ngăn được lũ lụt, giữ được nước, giữ được cá và thuận lợi cho phòng chống dịch hại; chiều rộng từ 1-2m, chiều cao cao hơn mặt nước cao nhất từ 20- 30cm.

3. Đào mương

Mương đào cách bờ ít nhất 0,5m để tránh sạt lở; kích thước mương có chiều rộng 2,5- 4m (trên mặt) và dưới đáy 1,5- 2,5m, sâu 0,8- 1,2m và có độ dốc dần về phía cống. Mương bao có thể thiết kế theo nhiều dạng khác nhau, như: Mương bao quanh, mương một bên, mương xương cá, mương chữ thập, mương trung tâm, hoặc mương liền với ao,… Diện tích mương chiếm từ 15- 20% diện tích khu ruộng. Giữa mương và ruộng phải có bờ ngăn nhỏ nhưng cao hơn mực nước trong ruộng để dự phòng khi lúa mới sạ hoặc cấy chưa thể đưa cá ra ruộng, hoặc khi rút cá xuống mương để sử dụng nông dược cho lúa.

4. Cống, bộng

Tùy diện tích mà lắp đặt một hoặc hai cống (bằng xi măng, cống sành, ống bộng dừa…) kích thước to, nhỏ tùy thuộc vào quy mô diện ích ruộng, cần có 2 cống ở 2 đầu ruộng; cống cấp đặt cao hơn cống thoát.

Cống để điều tiết nước khi sạ, cấy, khi sử dụng thuốc trừ sâu hoặc khi thu hoạch. Cống đóng để giữ mực nước trong ruộng được nâng dần theo sự phát triển của cây lúa; mực nước trong mương dao động từ 0,6- 1m.

5. Ao chứa

Ao hoặc chuôm được thiết kế ở đầu ruộng nuôi cá, nếu gần nhà thì tốt. Ao, chuôm có tác dụng giữ cá lúc còn nhỏ và trữ cá lại chờ lớn, hoặc chờ giá cao hơn để bán. Diện tích ao, chuôm tùy thuộc vào diện tích ruộng nuôi, phổ biến chiếm từ 5- 7% diện tích ruộng, độ sâu nước ao, chuôm từ 1,2- 1,5m.

6. Đăng tràn

Những khu ruộng bậc thang được sửa sang để nuôi cá cần có đăng tràn để chắn giữ; đăng thường được làm bằng tre, có chiều cao sau khi cắm xuống đất phải cao hơn mực nước cao nhất trong ruộng từ 0,2- 0,3m.

7. Chuẩn bị ruộng để thả cá

Sau khi thu hoạch lúa, dọn sạch rơm rạ, cỏ; vét bớt lớp bùn đáy ở mương bao, chỉ để lại lớp bùn 20- 30cm; cho nước vào ngập ruộng ngâm vài ngày rồi táo cạn. Những ruộng có hệ thống mương bao mới đào thì cần lấy nước vào ngâm vài lần để rửa phèn.

Tháo cạn nước mương bao, bắt hết cá tạp, cá dữ và địch hại của cá. Tùy theo từng vùng có thể có thể sử dụng một trong các loại thảo mộc hiện có để diệt cá dữ, cá tạp: Rễ dây thuốc cá, Bã dầu sở, Hạt bồ hòn (Sapindus mukorossi), Quả thàn nát (Milletia ichthyochtona).

8. Làm sạch cỏ, san bằng đáy mương

- Rải vôi bột đáy và mái bờ mương, ao, chuôm với lượng 7- 10kg/100m2; nếu khu mương ruộng có pH thấp 5-6 thì dùng lượng vôi nhiều gấp rưỡi, hoặc gấp đôi. Bón vôi, ngoài việc diệt tạp, khử trùng đáy mương và cải thiện pH thích hợp trong việc tạo thức ăn tự nhiên ban đầu, còn có ích cho cá nuôi giai đoạn nhỏ.

- Phơi đáy mương 1-2 nắng rồi lọc nước vào ao

- Bón lót phân hữu cơ (heo, gà, cút…) 15- 20kg/100m2 để hạn chế tảo đáy phát triển, tảo tầng mặt sẽ hấp thu các sản phẩm nitơ và phopho trong nước, hạn chế nguồn gây ô nhiễm và ổn định nhiệt độ, pH trong ruộng nuôi.

9. Chọn loài cá nuôi thích hợp

- Ở các tỉnh phía Bắc, cá nuôi ruộng lúa, phổ biến: Chép, rôphi (Rôphi đơn tính thì phù hợp hơn), trôi Ấn Độ, trắm cỏ, trắm đen, mè trắng.

- Ở Nam Bộ: Mè vinh, rôphi, sặc rằng, chép, mè trắng, trôi Ấn Độ, rô đồng, thát lát…

10. Thời vụ nuôi

Nếu ruộng đảm bảo có đủ nước thì có thể thả cá nuôi quanh năm; nhưng để tránh mùa mưa lũ, hoặc mùa rét, nên tính thời gian thả cá phù hợp để có thể thu hoạch trước mùa lũ, hoặc trước mùa đông (tháng 10-11); vùng Nam Bộ sau khi hết lũ có thể thả nuôi vụ tiếp theo để thu hoạch vào đầu năm sau.

Nên thả cá giống cùng một đợt và cùng cỡ để cá phát triển đồng đều, cá giống phải được luyện, ép để cá khỏe khi vận chuyển về ruộng nuôi. Nên vận chuyển cá khi trời mát, thả cá khi sáng sớm, hoặc chiều mát. Trước khi thả cá phải ngâm bao chứa cá giống vào nước khoảng 15- 20 phút để giảm bớt chênh lệch nhiệt độ, tránh gây sốc cho cá, sau đó đưa dần cá ra khỏi bao chứa.

Có thể đưa cá giống lên ruộng sau khi cấy 15- 20 ngày (30 ngày sau khi sạ). Ở các tỉnh Nam Bộ vụ hè- thu bắt đầu từ khoảng giữa tháng 2 đến giữa tháng 6, sau khi kết thúc vụ đông xuân.

11. Thức ăn cho cá

- Vùng đồng bằng Bắc Bộ và trung du miền núi, thức ăn cho cá phổ biến là: Cám gạo hoặc các loại rau cỏ dại cắt nhỏ, phân gia súc, cám gạo, côn trùng, lá đu đủ băm nhỏ, ốc, giun nghiền nát…

- vùng Tây Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long lại chọn thức ăn tươi ( cá, tép, cua, ốc, hến… và các phế phẩm từ nhà máy chế biến thủy sản) và thức ăn chế biến và thức ăn viên công nghiệp.

12. Chăm sóc, quản lý cây lúa trong ruộng nuôi cá

Thường xuyên kiểm tra tình hình sâu bệnh của lúa; khi phát hiện sâu bệnh, phải tiến hành dồn cá xuống mương và chuôm, đồng thời phun thuốc bảo vệ thực vật cho lúa. Khi sử dụng thuốc phải rút cạn nước trên ruộng và dồn cá xuống mương, giữ cá khoảng 5- 7 ngày cho hết độc dược của thuốc mới đưa cá trở lại.

Khi sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, cần tuân thủ một số nguyên tắc sau:

-  Giám sát chặt chẽ việc sử dụng thuốc và phân hóa học, nên chọn loại thuốc ít độc hại nhất cho cá

-   Trước khi phun thuốc phải tích nước mương sâu hơn

-   Chọn cách sử dụng thuốc an toàn nhất, thuộc dạng bột; nên phun vào lúc sáng sớm khi sương chưa tan, thuốc dạng nước phun sau khi sương tan để hạn chế lượng thuốc rơi vào trong nước.

12. Điều tiết nước trong ruộng nuôi cá

Giai đoạn đầu mới thả cá cũng trùng với thời gian sạ, cấy lúa, lúc này cần giữ cá ở mương, sau khi sạ lúa được 40- 50 ngày (với lúa cấy là 20 ngày) thì dâng nước để cá lên ruộng kiếm mồi. Trong suốt thời gian chăm sóc lúa và cá nên duy trì mức nước thích hợp cho cây lúa, nhưng không quá thấp (dưới 10cm) sẽ ảnh hưởng đến cá.

Khi sử dụng nông dược hoặc phân hóa học, phải rút nước cho cá xuống mương chờ 5- 7 ngày cho thuốc hết độc thì cấp nước trở lại cho cá lên ruộng.

Sau thu hoạch lúa vụ hè- thu (hoặc vụ chiêm ở miền Bắc) cần cấp nước lên ruộng đến mức tối đa cho cá phát triển.

Khi sử dụng thuốc nông dược, cần lưu ý một số loại không được sử dụng, như: Furazon, Fastac, Thiodan, Decis, Sherpa…vì rất độc đối với cá.

13. Thu hoạch cá

Nếu nuôi cá kết hợp lúa trong một vụ, thì khi thu hoạch lúa cũng tiến hành thu hoạch toàn bộ cá nuôi. Nếu nuôi cá vụ tiếp theo thì tiến hành thu một phần (thu tỉa những cá đạt kích cỡ thương phẩm), số còn lại trữ dưới mương, chuôm một thời gian, sau khi thu hoạch lúa tiếp tục làm đất và trồng lúa vụ tiếp theo rồi đưa cá lên ruộng nuôi trở lại.

Khi thu hoạch lúa và trữ cá xuống mương, cần phải tiến hành nhanh để đưa cá trở lại ruộng vì cá lúc này đã lớn. Nếu không tiến hành làm vụ lúa tiếp theo mà chỉ nuôi cá trên ruộng thì có thể bón thêm phân cho ruộng để lúa chét phát triển làm thức ăn cho cá (bón 10- 15kg phân chuồng, hoặc 2kg urê/100m2).

Cỡ cá thịt thu hoạch trung bình từ 0,15- 0,4kg sau một vụ nuôi (tùy theo từng loại cá); nếu nuôi 2 vụ thì cá có kích cỡ từ 0,3- 0,6kg hoặc lớn hơn.

Năng suất nuôi cá ruộng có thể đạt từ 300- 700kh/ha một vụ nuôi, ngoài ra còn cho thêm sản phẩm tôm cá.

Về phương diện sinh thái học thì việc nuôi cá kết hợp với ruộng lúa là hoàn toàn hợp lý và có cơ sở khoa học. Theo kết quả nuôi cá ở các địa phương, năng suất và hiệu quả kinh tế cũng khác nhau ở mỗi vùng; tuy nhiên nuôi cá trong ruộng lúa ít bị rủi ro hơn so với các mô hình nuôi cá khác.

NĐH tổng hợp

Tags