Những nữ khoa học tài năng

Thứ tư, 01/05/2019

Làm lành tính chất thải thô gây hại cho môi trường từ lâu là công việc quen thuộc của PGS Đồng Kim Loan.

Nhà khoa học nữ chuyên ‘thuần hóa’ chất thải

Làm lành tính chất thải thô gây hại cho môi trường từ lâu là công việc quen thuộc của PGS Đồng Kim Loan.

Chất thải thô, chưa qua xử lý từ quá trình sản xuất và sinh hoạt của con người được ví như "con thú hoang" hung hăng, gây hại cho môi trường và con người. Hơn 20 năm qua, PGS Đồng Kim Loan, giảng viên Bộ môn Công nghệ Môi trường, Khoa Môi trường, Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội đã dành phần lớn thời gian nghiên cứu tìm giải pháp để cảm hóa những "con thú hoang" ấy.

PGS Đổng Kim Loan. Ảnh: NVCC.

Công tác ở bộ môn Công nghệ Môi trường, PGS Loan được giới khoa học trong nước biết đến nhiều khi bà nghiên cứu và đưa ra bộ kit thử và phương pháp xác định nhanh amoni trong các nguồn nước cấp cho sinh hoạt và ăn uống thời điểm năm 2002.

Khi đó đọc thông tin và nghe người dân ở Hà Nội phàn nàn về tình trạng nước sinh hoạt có màu đục như nước gạo, mùi hôi, đun sôi không chín thức ăn... do nguồn nước ở một số nơi chứa lượng lớn amoni từ chất thải sinh hoạt của con người, PGS Loan nóng lòng tìm giải pháp. Xử lý amoni trong nước không khó, cái khó là xác định vị trí và mức độ nhiễm amoni ở nhiều địa điểm khác nhau. Điều này yêu cầu việc phân tích mẫu phải nhanh, hiệu quả và dễ dàng để chính người dân có thể tự thực hiện.

Tham khảo kinh nghiệm quốc tế, bà thấy phương pháp Berthelot (nhận biết hàm lượng amoni thông qua màu của hợp chất tạo thành giữa phenol và amoni bằng thuốc thử) đạt yêu cầu đặt ra. Nhưng điểm khó khăn của phương pháp này để bảo quản được lâu, đa phần thuốc thử amoni trên thế giới ở dạng bột, muốn sử dụng phải nghiền nhỏ, hòa tan... gây khó sử dụng và tốn thời gian.

PGS Đồng Kim Loan cùng tập thể giảng viên, sinh viên Bộ môn Công nghệ môi trường quyết tâm tìm ra cách thức kéo dài thời gian lưu giữ thuốc thử, rút ngắn thời gian xác định, đơn giản cách sử dụng và đảm bảo độ chính xác của kết quả. Mất hơn 4 năm trong bối cảnh thiếu trang thiết bị, máy móc, hóa chất, nhưng hàng nghìn mẫu thử được thực hiện, bà và nhóm nghiên cứu đã thành công và hoàn thiện sản phẩm.

"Cứ mỗi mẫu thử, chúng tôi phải thêm chất này, bớt chất kia, công việc lặp đi lặp lại nhiều lần nhưng tôi không nản chí mà càng khiến tôi hăng say với dự án nghiên cứu này", PGS Đồng Kim Loan chia sẻ. Thuốc thử của bà ra đời ở dạng lỏng, thời gian lưu kho kéo dài 6 tháng, có giá 1.500 đồng/kit thử (bằng 1/20 so với thuốc thử ngoại nhập). Người dùng chỉ cần cho thuốc thử vào mẫu nước, sau 5 phút, dựa vào màu sắc của hợp chất xuất hiện xét theo bảng màu, có thể nhận biết được mức độ nhiễm amoni của mẫu nước đó. Bộ kít được Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ cấp bằng sáng chế độc quyền số VN 1-0014798 năm 2015.

Truyền đam mê cho lớp trẻ

Nhớ lại những ngày đầu tốt nghiệp Khoa Hóa, Đại học Tổng hợp năm 1977, cô nữ sinh tên Loan năm ấy chọn về làm nghiên cứu viên tại Viện Dầu khí Việt Nam. Mãi đến năm 1995, khi theo học Thạc sỹ chuyên ngành Công nghệ môi trường, tình yêu với ngành khoa học môi trường cũng gắn kết từ đó.

Từ đây niềm đam mê nghiên cứu khoa học về môi trường của bà được truyền lửa dưới sự dìu dắt của GS Lâm Ngọc Thụ - một chuyên gia về thuốc thử hữu cơ. Chính những công việc nghiên cứu hàng ngày khiến bà dần nhận ra đam mê và nuôi ý chí làm sâu về môi trường nhưng theo hướng công nghệ xử lý, tận dụng chất thải. Dự án đầu tiên mà bà thực hiện phải kể đến đề tài nghiên cứu về xử lý nước thải ngành sản xuất giấy và bột giấy.

Nghiên cứu này của bà đã chỉ rõ mức độ ô nhiễm của nước thải từ việc sản xuất bột giấy. Đây cũng là đề tài nghiên cứu khoa học đầu tiên về lĩnh vực môi trường của bà nhưng góp phần quan trọng giúp cơ quan chức năng ra quyết định xử lý đối với các cơ sở sản xuất bột giấy gây ô nhiễm môi trường.

PGS Đồng Kim Loan trong phòng thí nghiệm. Ảnh: Phan Minh.

Tiếp sau đó PGS Đồng Kim Loan dành thời gian nghiên cứu giải pháp xử lý nước thải bệnh viện, dệt nhuộm rồi đến chất thải rắn... "Tôi luôn tìm hiểu các vấn đề liên quan xâu chuỗi với mục tiêu đề tài đã đặt ra để từng bước giải quyết từ gốc đến ngọn của sự ô nhiễm", bà Loan nói và cho biết bên cạnh những đề tài nghiên cứu với mục đích xử lý vấn đề ô nhiễm môi trường, bà và các cộng sự cũng không ngừng tìm kiếm các giải pháp tận dụng nguồn tài nguyên phế thải – "tài nguyên chưa được đặt đúng chỗ" - thành sản phẩm hữu ích, phục vụ cả cho khoa học và cộng đồng theo hướng sản xuất sạch hơn.

Theo bà, tất cả các chất thải nếu thuần hóa đúng cách không những bảo vệ được môi trường mà còn là nguồn tài nguyên vô giá, mang lại nhiều lợi ích cho con người.

Những ngày đầu tháng 3/2019, Bộ môn Công nghệ Môi trường, Khoa Môi trường, Đại học Khoa học Tự nhiên vinh dự được nhận Giải thưởng Kovalevskaia 2018 vì có 16 thành viên đạt nhiều thành tích trong lĩnh vực công nghệ xử lý, tận dụng chất thải và phân tích đánh giá chất lượng môi trường, PGS Đồng Kim Loan vui vì đóng góp phần nào vào thành công này.

Là cán bộ tham gia xây dựng bộ môn từ những ngày đầu, bà nghỉ hưu năm 2017. Hơn 20 năm công tác "tài sản" của PGS Đồng Kim Loan có được không chỉ là những công trình, dự án nghiên cứu khoa học có tính ứng dụng cao, bà còn hướng dẫn, truyền cảm hứng cho nhiều sinh viên theo sự nghiệp bảo vệ môi trường.

Với những đóng góp đó, bà từng vinh dự được nhận Bằng khen của Thủ tướng và Bộ Khoa học và Công nghệ vì có thành tích xuất sắc trong hoạt động khoa học công nghệ cùng nhiều bằng khen cấp trường, hội nữ trí thức...

PGS Loan tâm sự, việc nghiên cứu khoa học ngày càng thuận lợi bởi Việt Nam đang trên đà phát triển mạnh mẽ, khoa học kỹ thuật được chú trọng, công nghệ máy móc được trang bị đầy đủ hơn nên bà mong sẽ có nhiều bạn trẻ tiếp tục nghiên cứu những giải pháp hữu ích bảo vệ môi trường.

Về phần mình, bà "chỉ mong có sức khỏe để có thể tham gia đóng góp vào các vấn đề môi trường. Trong tương lai, môi trường luôn nảy sinh các vấn đề mới cần phải giải quyết. Trong tận đáy lòng, tôi vẫn muốn được tham gia", PGS Loan nói về khát vọng tiếp tục được cống hiến.

Nhà khoa học nữ 30 tuổi chế tạo 'mắt thần' cho vệ tinh Việt Nam

Cường độ làm việc một ngày 16 tiếng, có tháng gần như không ngủ, Thảo đang nỗ lực cùng đồng nghiệp tạo ra các vệ tinh của người Việt.

Micro Dragon cuối năm nay sẽ bay vào vũ trụ với sự giúp đỡ của Nhật Bản. Vệ tinh này do các kỹ sư thuộc Trung tâm vũ trụ Việt Nam - VNSC (Viện Hàn lâm khoa học và công nghệ Việt Nam) thiết kế và chế tạo. Điều đặc biệt, camera - "mắt thần" của vệ tinh do nhà khoa học nữ nhỏ nhắn Nguyễn Thị Thảo (30 tuổi, Hà Nội) đảm nhiệm.

Nhà khoa học nữ đầu tiên ngành công nghệ vũ trụ

Từ nhỏ, Nguyễn Thị Thảo đã thích ngắm nhìn bầu trời, quan sát các vì sao và luôn ước một ngày được bước vào không gian rộng lớn ngoài Trái Đất. Tốt nghiệp cấp 3, chị thi vào khoa Vật lý (Đại học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội). Để theo đuổi ước mơ, Thảo làm luận văn về vệ tinh địa tĩnh đầu tiên của Việt Nam Vinasat-1 vào vũ trụ năm 2008.

Tháng 10/2012, chị làm việc tại VNSC. Một năm sau, Thảo cùng 10 đồng nghiệp nam được cử sang các đại học ở Nhật Bản để đào tạo về công nghệ vũ trụ. Đây là khóa đầu tiên trong kế hoạch đưa 36 cán bộ trẻ sang Nhật đào tạo thạc sĩ về công nghệ vệ tinh.

Theo học Đại học Hokkaido, chị cùng đồng nghiệp mày mò chế tạo vệ tinh Micro Dragon dưới sự hướng dẫn của giáo sư người Nhật. Đây là vệ tinh quan sát Trái Đất, có trọng lượng 50 kg, kích thước 50x50x50 cm.

Nguyễn Thị Thảo đang cùng đồng nghiệp chế tạo vệ tinh Nano Dragon cho Việt Nam. Ảnh: NVCC.

Tham gia dự án trong hai năm 2013-2015, chị đảm nhận thiết kế nhiệm vụ cho vệ tinh. Để nắm rõ nhu cầu và mong muốn của người dùng, ngoài nghiên cứu tài liệu, Thảo phải liên hệ với đầu mối ở nhiều quốc gia để tìm hiểu về vệ tinh họ đang sử dụng.

Căn cứ vào điều kiện và nhu cầu thực tế ở Việt Nam, chị xác định nhiệm vụ cho Micro Dragon, thiết kế thông số cho camera. Là vệ tinh quang học, camera được xem như trái tim của Micro Dragon.

Vượt qua chính mình

Lĩnh vực công nghệ vũ trụ ở Việt Nam còn rất mới mẻ, tài liệu không nhiều khiến Thảo gặp không ít bỡ ngỡ khi theo học tại Nhật. Ban đầu, chị chỉ được thầy giao nhiệm vụ rửa các vật dụng, dụng cụ thí nghiệm. Mất một thời gian chứng tỏ khả năng, chị mới được làm trực tiếp.

Hạn chế về sức khỏe nên Thảo luôn tự nhủ phải cố gắng hết mình để theo kịp đồng nghiệp nam. Có giai đoạn, chị dành 16 tiếng mỗi ngày ở phòng thí nghiệm, có hôm ở lại đến 3h-4h sáng. "Có tháng gần như không ngủ", chị chia sẻ.

Trong khi các bạn nam làm xong có thể ngủ ngay tại phòng thí nghiệm, thì chị muộn mấy cũng phải về nhà, mặc đêm khuya trời lạnh xuống âm độ.

"Công việc đòi hỏi tập trung và cường độ cao, nhiều lúc cảm thấy rất mệt mỏi. Những lúc như vậy tôi thường tập thể dục và luôn nhìn về phía trước", chị nhớ lại.

Mô hình vệ tinh Micro Dragon. Ảnh: VNSC.

Những nỗ lực của Thảo và đồng nghiệp cuối cùng cũng được đền đáp khi vệ tinh Micro Dragon hoàn thành. Sau khi Nhật cấp phép an toàn thì vệ tinh này sẽ vào quỹ đạo nhờ tên lửa Epsilon của công ty IHI Aerospace (Nhật Bản).

"Vệ tinh phải phóng thành công lên vũ trụ và hoạt động thì lúc đó tôi mới thở phào được", chị nói và tiết lộ sau Micro Dragon sẽ là Nano Dragon.

Với Nano Dragon, Thảo cùng đồng nghiệp đang tham gia xử lý dữ liệu. Ngoài nghiên cứu chế tạo vệ tinh, chị hiện phụ trách Đài quan sát thiên văn ở Hòa Lạc (Hà Nội).

Thảo tâm sự, nghiên cứu công nghệ vũ trụ ở Việt Nam còn nhiều khó khăn, nhưng vì đam mê khó mấy chị vẫn quyết theo đuổi.

Nữ tiến sĩ Việt tách chất tăng cường sinh lực từ cây thuốc

Nhóm nghiên cứu của TS Phạm Hương Sơn đã thử nghiệm trên chuột, sau khi tách chiết thành công hợp chất kích thích sinh lực trên cây bạch tật lê.

Nhà khoa học Việt tìm ra chất chống ung thư từ rau dền

TS Phạm Hương Sơn, Viện Ứng dụng Công nghệ cho biết, chị và nhóm nghiên cứu đã tách chiết thành công hợp chất protodioscin từ cây bạch tật lê. Hoạt chất này có tác dụng kích thích sinh lực cho nam giới.
Hiện nhóm nghiên cứu đã thử nghiệm trên chuột, dự kiến cuối tháng 7 sẽ hoàn thiện và kết thúc đề tài nghiên cứu vào cuối năm 2018. "Sau khi hoàn thành các bước thử nghiệm, chúng tôi sẽ chuyển giao công nghệ để đưa hoạt chất này vào sản xuất thực phẩm chức năng", TS Hương Sơn cho biết.

Cây bạch tật lê.

Để đi đến bước tách chiết hoạt chất quý từ cây bạch tật lê, từ năm 2013 đến 2015 các nhà khoa học thuộc Viện Ứng dụng Công nghệ đã nghiên cứu nhân giống và xây dựng thành công quy trình trồng cây theo tiêu chuẩn GACP - thực hành tốt trồng trọt và thu hái.

Theo tiến sĩ Sơn, bạch tật lê là cây thuốc có nhiều tác dụng quý, có khả năng phát triển trên vùng đất cát khó canh tác nông nghiệp. Vì thế nhóm nghiên cứu đã tìm cách nhân giống, trồng thành công cây trên vùng đất cát Ninh Thuận. Thành công này góp phần phát triển cây dược liệu trên vùng đất cát ven biển, chống hiện tượng cát bay, cát nhảy.

"Chúng tôi muốn giúp bà con vùng ven biển xóa đói giảm nghèo bằng cây dược liệu", TS Sơn nói và cho biết việc nhân giống bạch tật lê thành công là cơ sở cho việc phát triển vùng dược liệu ở quy mô lớn, sẵn sàng đáp ứng cho nhu cầu doanh nghiệp để tách chiết, sản xuất thực phẩm chức năng.

TS Phạm Hương Sơn kiểm tra cây trong phòng nuôi cấy mô. Ảnh: BN.

Thế giới đã có nhiều công trình nghiên cứu về hợp chất protodioscin trong cây bạch tật lê. Các nghiên cứu chỉ ra rằng protodioscin trong loài cây này gây ra sự giải phóng oxit nitric, kích thích tế bào thần kinh giúp tăng cường sinh lực.

Một nghiên cứu trên người cho thấy với liều 750 mg tribulus/ngày sẽ làm tăng testosteron ở nam giới từ 60 lên 84 ng/dl. Một nghiên cứu khác trên 200 nam giới bị suy giảm tình dục do lượng testosteron thấp, khi dùng chế phẩm này đã tăng lượng hóc môn sinh dục cũng như tăng số lượng và khả năng hoạt động của tinh trùng.

Trong dữ liệu của Tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO), hiện có 13 sáng chế liên quan đến bạch tật lê, trong đó có sáu sáng chế liên quan đến tính chất tăng cường sức khỏe tình dục của cây này.

Nhật Tuệ tổng hợp (Theo vnexpress)

Tags